Sakrament bierzmowania
Instrukcja dotycząca przygotowania młodzieży do Sakramentu Bierzmowania w Diecezji Rzeszowskiej
 

I. Wstęp

Znowelizowany sposób przygotowania młodzieży do przyjęcia sakramentu bierzmowania w Diecezji Rzeszowskiej uwzględnia dokument Komisji Wychowanie Katolickiego KEP Wskazania Konferencji Episkopatu Polski dotyczące przygotowania do przyjęcia sakramentu bierzmowania (zatwierdzony podczas 375. Zebrania Plenarnego KEP, Warszawa 13-14.03.2017 r.) oraz nową sytuację duszpasterską związaną z reformą systemu oświaty. Likwidacja gimnazjów i powstanie ośmioklasowej szkoły podstawowej skutkuje podejmowaniem przez młodzież po ósmej klasie szkoły podstawowej nauki w szkołach ponadpodstawowych, bardzo często poza miejscem zamieszkania i swoją rodzinną parafią. Dlatego zasadnym jest odnowienie programu formacyjnego do bierzmowania oraz przesunięcie przygotowania i udzielania sakramentu bierzmowania w klasie VIII szkoły podstawowej.
 

II. Wprowadzenie teologiczne

Sakrament bierzmowania jest jednym z sakramentów wtajemniczenia chrześcijańskiego. Z tego powodu przygotowanie do bierzmowania powinno uwzględniać jedność z sakramentami chrztu i Eucharystii (Obrzędy bierzmowania według Pontyfikatu Rzymskiego (wydanie 3 z 22 października 2019), dalej skrót OB; Katechizm Kościoła Katolickiego 1285, dalej skrót KKK). Sakrament bierzmowania jest bowiem koniecznym dopełnieniem sakramentu chrztu (Konstytucja dogmatyczna o Kościele „Lumen gentium” 11; OB 2; KKK 1285). Każdy ochrzczony może i powinien przyjąć ten sakrament, gdyż bez niego wtajemniczenie chrześcijańskie pozostaje niedopełnione (por. KKK 1306).

Sakrament bierzmowania udziela przyjmującemu daru samego Ducha Świętego, głębiej zakorzenia go w Bożym synostwie, ściślej jednoczy z Chrystusem, udoskonala jego więź z Kościołem, udziela mu specjalnej mocy Ducha Świętego do szerzenia wiary, jej obrony słowem i czynem, a także do mężnego wyznawania imienia Chrystusa oraz do tego, by nigdy nie wstydził się Krzyża (por. KKK 1285; 1303). Bierzmowanie wyciska w duszy niezniszczalny znak, „znamię”, pieczęć Ducha Świętego, która jest symbolem całkowitej przynależności do Chrystusa i trwałego oddania się na Jego służbę (por. KKK 1304).
 

III. Założenia pastoralne

Przygotowanie do sakramentu bierzmowania ma na celu doprowadzenie kandydata do „głębszego zjednoczenia z Chrystusem, do większej zażyłości z Duchem Świętym, Jego działaniami, darami, natchnieniami, aby [...] lepiej podjąć apostolską odpowiedzialność” (KKK 1309). Jego celem jest także wychowanie do „przynależności do Kościoła Jezusa Chrystusa, zarówno Kościoła powszechnego, jak i wspólnoty parafialnej” (KKK 1309).

Przygotowanie do bierzmowania składa się z trzech etapów: przygotowania dalszego, bliższego i bezpośredniego.

Przygotowanie dalsze dokonuje się od wczesnego dzieciństwa w rodzinie, następnie poprzez udział w lekcjach religii (katechezie) w szkole a także w katechezie parafialnej przygotowującej do sakramentów pokuty i pojednania oraz Eucharystii.

Ważnym etapem przygotowania bliższego jest udział w nauczaniu religii (katechezie szkolnej) oraz w katechezie parafialnej. Kandydat do bierzmowania powinien zatem regularnie uczęszczać na lekcje religii w szkole lub w innym środowisku, w którym pobiera naukę, a także uczestniczyć w życiu Kościoła m.in. przez udział w niedzielnej i świątecznej Mszy św. w nabożeństwach oraz przystępowanie do sakramentu pokuty i pojednania.

Przygotowanie bezpośrednie dokonuje się w dalszym ciągu poprzez udział w katechezie szkolnej i parafialnej oraz w praktykach religijnych. Ten ostatni etap przygotowania powinien mieć jednak przede wszystkim charakter duchowy i polegać na udziale kandydata w systematycznych spotkaniach formacyjnych w parafii, celebracjach liturgicznych, a także rekolekcjach lub dniach skupienia. Duszpasterz odpowiedzialny za przygotowanie powinien mieć przekonanie, że każdy kandydat spełnia te warunki. W sytuacjach wątpliwych należy uzyskać stosowną opinię od nauczyciela religii.

Kandydat powinien przystąpić do sakramentu bierzmowania w stanie łaski uświęcającej, czyli przyjąć sakrament pokuty i pojednania (por. KKK 1310).

Przygotowanie bezpośrednie kandydatów do bierzmowania odbywa się w klasie VII i VIII szkoły podstawowej, natomiast rozpoczyna się końcem klasy VI szkoły podstawowej uroczystym wpisaniem na listę i rozdaniem indeksów.
 

IV. Wskazania organizacyjne

Ze względów duszpasterskich do bierzmowania powinna przystępować młodzież, która odznacza się dojrzałością intelektualną, emocjonalną i religijną adekwatnie do swojego wieku oraz możliwości. W przygotowaniu do tego sakramentu trzeba koniecznie uwzględnić możliwości osób o specjalnych potrzebach edukacyjnych (np. z niepełnosprawnością intelektualną).

Uprzywilejowanym miejscem przygotowania bliższego i bezpośredniego do sakramentu bierzmowania jest parafia zamieszkania, a nie parafia, na terenie której znajduje się szkoła. Na tym etapie rozwoju religijnego chodzi bowiem o włączenie kandydata w życie jego parafii. Z tego względu należy dołożyć wszelkich starań, by cała wspólnota parafialna uczestniczyła w przygotowaniu kandydata, głównie poprzez modlitewne towarzyszenie młodzieży i świadectwo wiary.

Miejscem spotkań formacyjnych o charakterze inicjacyjnym i mistagogicznym powinny być pomieszczenia parafialne, a jeśli zachodzi taka potrzeba, spotkania mogą odbywać się również w domach (rodzinach). Celebracje liturgiczne powinny się jednak zawsze odbywać w kościele lub kaplicy. Kandydaci do bierzmowania powinni odbywać spotkania w małych grupach formacyjnych. Maksymalna liczba uczestników nie powinna przekraczać 20 osób.

Spotkania w grupach mogą prowadzić kapłani, osoby konsekrowane, katecheci świeccy lub animatorzy z ruchów i stowarzyszeń. Należy zadbać o ich odpowiednie przygotowanie.

Dla wyraźniejszego zaznaczenia ścisłego związku bierzmowania z sakramentem chrztu świętego należy zachęcać kandydatów, aby zachowali imię chrzcielne. Zmiana byłaby uzasadniona, gdyby imię chrzcielne nie było związane z patronem chrześcijańskim lub przemawiały za tym określone racje duszpasterskie. W takim przypadku kandydat może wybrać imię świętego, który będzie dla niego wzorem życia chrześcijańskiego. Kryterium wyboru imienia nie powinno być związane z jego atrakcyjnością, ale pięknem życia tego, kogo wybiera się za patrona. Przystępujący do sakramentu bierzmowania, pozostawiając imię chrzcielne lub przyjmując nowe, powinni zapoznać się z życiorysem swojego patrona, uświadamiając sobie przymioty, które chcieliby naśladować w życiu.

W celu wyraźnego zaznaczenia jedności sakramentów chrztu i bierzmowania świadkami bierzmowania powinni być rodzice chrzestni, o ile w dalszym ciągu są wierzącymi i praktykującymi katolikami (KKK 1309). Tam, gdzie nie jest to możliwe, świadkiem może być osoba, która już przyjęła wszystkie sakramenty inicjacji chrześcijańskiej, ukończyła 16. rok życia oraz jest wierzącym i praktykującym katolikiem.

Można zachować zwyczaj, że świadkiem bierzmowania jest osoba tej samej płci co kandydat. Jeśli świadek bierzmowania nie jest znany proboszczowi powinien przedstawić stosowne zaświadczenie z parafii swojego zamieszkania, stwierdzające brak przeszkód do pełnienia tej funkcji. Świadkami nie mogą być naturalni rodzice bierzmowanego (por. Kan. 874; 893 Kodeksu Prawa Kanonicznego).

Zadanie świadka bierzmowania nie ogranicza się do uczestnictwa i wypełnienia roli w liturgii bierzmowania, ale ma on przygotować kandydata do przyjęcia bierzmowania, a po przyjęciu tego sakramentu pomóc bierzmowanemu w wiernym wypełnianiu przyrzeczeń chrzcielnych, zgodnie z natchnieniami Ducha Świętego (por. OB 5). Dlatego kandydaci powinni wybierać świadka na samym początku przygotowania do bierzmowania. Konieczne jest też podjęcie formacji świadków, która odpowiadałaby ich możliwościom oraz lokalnym uwarunkowaniom.

Fakt przyjęcia sakramentu bierzmowania należy odnotować w księdze ochrzczonych. Jeśli kandydat nie jest bierzmowany we własnej parafii, informację o przyjętym bierzmowaniu należy przesłać do parafii, w której przyjął chrzest. Dodatkowo należy sporządzić specjalną księgę z danymi bierzmowanych w parafii, w której został udzielony ten sakrament.

Zachęca się, aby w miarę możliwości w każdej parafii dekanatu odbywało się cyklicznie bierzmowanie. Z racji na małe roczniki młodzieży należy gromadzić większą ilość kandydatów do bierzmowania z kilku parafii (maksymalnie do 150 osób).

Przygotowanie do sakramentu bierzmowania obejmuje realizację diecezjalnego programu do bierzmowania „Niech zstąpi Duch Twój. Pomoce do katechezy parafialnej przygotowującej do sakramentu bierzmowania”.

Składa się on 15 tematów katechez, 10 celebracji i 5 bloków tematycznych realizowanych podczas rekolekcji dla kandydatów do bierzmowania lub dnia skupienia.

Tematy katechez:

• Sakrament bierzmowania – mój wolny wybór.
• Co to znaczy wierzyć?
• Objawienie Boże – Pisma Święte i Tradycja.
• Uprawnienia i obowiązki bierzmowanych – czyli o naszej egzystencji w Kościele.
• Chrzest, bierzmowanie i Eucharystia sakramentami wtajemniczenia chrześcijańskiego.
• Skutki sakramentu bierzmowania: Dary Ducha Świętego, owoce i charyzmaty.
• Co to znaczy być dojrzałym chrześcijaninem?
• Fitness duchowy – nie wystarczy powiedzieć „wierzę”. Konieczność walki z grzechem.
• Spotkanie z Jezusem miłosiernym w sakramencie pokuty i pojednania.
• Eucharystia centrum życia Kościoła i chrześcijanina.
• Na czym polega formacja sumienia?
• Przykazania Boże i kościelne.
• Modlitwa w życiu chrześcijanina, czyli jak „zalogować się” w Chrystusie.
• Życie według Ducha – bierzmowanie to nie Happy End
• Liturgia sakramentu bierzmowania.

Bezpośrednie przygotowanie do sakramentu bierzmowania powinno obejmować następujące grupy zagadnień realizowanych podczas rekolekcji lub dnia skupienia:

• kerygmat chrześcijański,
• sakrament chrztu wprowadzeniem we wspólnotę Kościoła,
• mistagogia sakramentu pokuty i pojednania,
• mistagogia sakramentu Eucharystii,
• mistagogia sakramentu bierzmowania.

Spotkania z rodzicami powinny podejmować następujące zagadnienia:

• odpowiedzialność za własną wiarę i przekaz wartości religijnych swoim dzieciom,
• odpowiedzialność za Kościół i wspólnotę parafialną,
• konieczność nieustannego nawracania się i przebaczania w rodzinie,
• przeżywanie niedzieli i uroczystości religijnych w kościele i rodzinie katolickiej,
• przygotowanie rodziny do właściwego przeżycia uroczystości bierzmowania i podjęcie działań apostolskich przez jej członków.

Program zakłada 5 konferencji dla rodziców i udział w rekolekcjach zamkniętych lub jednodniowym dniu skupienia organizowanym w parafii lub z kilku parafii dekanatu.
 

VI. Wskazania metodyczne

Spotkania podczas katechezy parafialnej powinny z zasady mieć inny charakter niż zajęcia prowadzone w szkole. Nie mogą koncentrować się wyłącznie na przekazie wiedzy. W katechezie parafialnej dominujące powinny być formy i metody biblijne oraz liturgiczne, takie jak: lectio divina, krąg biblijny, opowiadanie biblijne, medytacja, bibliodrama, celebracje liturgiczne, kontemplacje modlitewne, adoracje eucharystyczne itp. Podczas spotkań w małych grupach należy wykorzystać metody aktywizujące, które pobudzają aktywność i zaangażowanie uczestników (dyskusyjne, dramowe, plastyczne itp.), a jednocześnie umożliwiają prowadzenie do identyfikacji z przyjmowanymi rozwiązaniami i postawami.

Głoszenie prawd wiary powinno być połączone z osobistym świadectwem głoszącego, a także z ukazywaniem przykładów współczesnych świadków. Ważnym, choć trudnym terminom teologicznym, wyrażającym prawdy wiary, należy poświęcić więcej uwagi, aby stały się bardziej zrozumiałe dla młodzieży.

Kandydaci powinni być, w miarę możliwości, włączani w aktywne przygotowanie i udział w liturgii poprzez pełnienie funkcji lektora, ministranta, psalmisty, członka zespołu muzycznego itp.

Kandydaci do bierzmowania powinni włączać się aktywnie w życie parafii (działalność charytatywną, wolontariat, troskę o czystość i wystrój kościoła, pomoc w organizacji wydarzeń o charakterze religijno-kulturalnym itp.). Ma to służyć większej integracji ze wspólnotą wierzących w dalszym życiu chrześcijańskim po przyjęciu sakramentu bierzmowania.

Pożytecznym zwyczajem jest przekazywanie młodzieży pamiątki związanej z przyjęciem sakramentu bierzmowania.

Obowiązkowo kandydaci podczas formacji powinni posiadać diecezjalne pomoce: Indeks kandydata do bierzmowania. Modlitewnik dojrzałego chrześcijanina oraz Notatnik kandydata do sakramentu bierzmowania.

Zaleca się zorganizowanie w czasie formacji do bierzmowania wyjazdowych, zamkniętych rekolekcji dla kandydatów do bierzmowania. W tym celu można skorzystać z diecezjalnych ośrodków rekolekcyjnych m.in. Rzeszów – Tabor, Rzeszów – Przybyszówka, Niechobrz, Poręby Dymarskie, Chmielnik, Kotań, Myczkowce, Lipinki, Czarna Sędziszowska, Desznica, Zaczernie. Cenny jest także udział kandydatów w diecezjalnych i ogólnopolskich inicjatywach ewangelizacyjnych dla młodzieży (np. Koncert Jednego Serca, Niedziela Palmowa).

Po przyjęciu sakramentu bierzmowania warto zorganizować pielgrzymkę do diecezjalnego lub innego sanktuarium jako wyraz wdzięczności za otrzymany sakrament.

Po ukończeniu programu formacyjnego, proboszcz w obecności odpowiedzialnych za przygotowanie do sakramentu bierzmowania, powinien przeprowadzić rozmowę kwalifikacyjną z kandydatami do bierzmowania. Jej celem jest rozpoznanie odpowiedniej dojrzałości religijnej kandydatów. Wiedza religijna nie powinna być jedynym kryterium dopuszczenia do bierzmowania.

Pomocą w przeprowadzeniu spotkania jest Mały katechizm do bierzmowania. Po akceptacji kandydatury odpowiednią adnotację należy wpisać do Indeksu kandydata do bierzmowania.

Dziekan dekanatu na miesiąc przed bierzmowaniem powinien sprawdzić sposób organizacji przygotowania kandydatów do sakramentu bierzmowania w danej parafii przez rozmowę z księdzem proboszczem i odpowiedzialnymi za przygotowanie młodzieży do sakramentu bierzmowania. Również powinien sprawdzić indeksy kandydatom potwierdzając wpisem w odpowiednią rubrykę.

Przed bierzmowaniem powinno odbyć się spotkanie kandydatów do bierzmowania z Delegatem Biskupa ds. Bierzmowania. To spotkanie ma mieć charakter modlitewny, a nie egzaminacyjny.

Zwraca się uwagę na wartość spotkań formacyjnych dla rodziców, dla których zostały przygotowane osobne konferencje. Propozycją dla rodziców jest także codzienna modlitwa do Ducha Świętego w intencji dziecka przez cały okres trwania katechezy sakramentalnej.

Młodzież po przyjęciu sakramentu bierzmowania należy zachęcić do kontynuowania formacji chrześcijańskiej m.in. poprzez zaangażowanie ich grupy, ruchy i stowarzyszenia religijne w parafii oraz udziału w katechezach przedmałżeńskich.

Od września 2020 obowiązują nowe Obrzędy Sakramentu Bierzmowania – wydanie trzecie. (22 października 2019).

Niniejsza instrukcja wchodzi w życie z dniem 01.09.2020 r.